เมื่อแม่ไก่ไข่ได้ครบ 3 สัปดาห์ ให้ทำการเจาะเลือดพ่อพันธุ์แม่พันธุ์ไก่ เพื่อตรวจโรคขี้ขาว คัดไก่ที่เป็นโรคขี้ขาวออกจากฝูง ไม่นำมาผสมพันธุ์เพราะโรคนี้จะติดต่อถึงลูกไก่ได้ทางเปลือกไข่ และระบาดได้ดีในตู้ฟัก ทำให้ไข่ฟักไม่ออกตายมากในระยะสุดท้ายของการฝัก หรือเรียกว่าไข่ตายโคมนอกจากนี้ลูกไก่ที่ฟักออกมาได้จะอ่อนแอขี้เหลวขาวติดก้นลูกไก่ขี้ไม่ออกแกรน และตายมากในระยะกก 1-4 สัปดาห์ ดังนั้นฝูงไก่พันธุ์จึงเข้มงวดต่อการกำจัดโรคขี้ขาวออกให้ได้ถึง 100% จึงจะปลอดภัย ไก่ที่เป็นโรคให้คัดออกจากฝูงและทำลายเพราะปล่อยไว้ในฝูงจะมีโอกาสกระจายโรคไปสู่ตัวอื่น ทำให้เราไม่ปลอดภัยในการที่จะผลิตลูกพันธุ์ดีส่งเสริมเกษตรกร

การผสมพันธุ์ไก่จะใช้วิธีผสมเทียมบนกรงตับทุก ๆ ศูนย์และสถานีบำรุงพันธุ์สัตว์ผสมสัปดาห์ละ 2 ครั้ง คือ ผสมวันจันทร์-พฤหัสบดีหรืออังคาร-ศุกร์ เก็บไข่ฟักครั้งแรก เมื่อผสมไปได้ 3 วัน และจากนั้นเก็บได้ทุกวันเพื่อรวมเข้าตู้ฟักสัปดาห์ละ 3 ครั้ง วิธีผสมเทียมไก่แบ่งออกเป็น 2 ขั้นตอน คือ

1. ขั้นตอนการรีดน้ำเชื้อตัวผู้ การรีดน้ำเชื้อจากไก่พ่อพันธุ์ต้องทำด้วยคน 2 คน คือ คนอุ้มไก่ตัวผู้กระชับไว้ที่เอวยื่นหางไก่ออกข้างหน้าหัวไก่อยู่ด้านหลังของคนอุ้ม การอุ้มไก่มีเทคนิคคือจะต้องจับไก่กระชับไว้ที่เอวด้านขวามือให้ไก่อยู่ระหว่างเอวกับแขนขวา กดไก่ไว้ไม่ให้ไก่มีความรู้สึกว่าโครงเครง หรือโยกไปโยกมาขณะที่อีกคนหนึ่งทำการรีดน้ำเชื้อไก่ การอุ้มไก่ที่ถูกต้องนั้นมือขวาจะจับขาไก่ทั้ง 2 ข้างรวบเข้าหากัน โดยใช้นิ้วชี้และนิ้วกลางอยู่ระหว่างขาทั้งสองเวลารวบขาไก่เข้าหากันไก่จะเก็บขาจุดที่จับขาไก่อยู่ระหว่างหัวเข่าข้อต่อระหว่างแข้งกับโคนขาส่วนมือซ้ายของผู้อุ้มไก่จะจับอยู่ที่ใต้ท้องและปีกกระชับ เข้าหากันช่วยไม่ให้ไก่โยกโครงเครง

คราวนี้มาดูที่คนรีดน้ำเชื้อไก่ คนรีดน้ำเชื้อในมือขวาถือกรวยเล็กสำหรับรองน้ำเชื้อ หรือไม่ก็เป็นแก้วน้ำขนาดเล็กเส้นผ่าศูนย์กลาง 1-2 นิ้วอาจจะเป็นพลาสติกแทนแก้วก็ได้ ข้อสำคัญ คือภาชนะต้องสะอาดล้างด้วยน้ำกลั่นหรือน้ำเกลือที่เตรียมไว้สำหรับเจือจางน้ำเชื้อไก่ถึงเวลารีดน้ำเชื้อคนรีดใช้มือซ้ายลูบหลังพ่อไก่ลูบเบา ๆ จากโคนปีกผ่านมาที่หลังและโคนหางพอถึงโคนหางใช้นิ้วหัวแม่มือและนิ้วชี้บีบกระตุ้นอย่างรวดเร็วที่โคนหางไก่จะมีความรู้สึกเสียวและแสดงปฏิกริยากระดกหางขึ้น พร้อม ๆ กับดันอวัยวะเพศรูปร่างเป็นลอนคู่ปลายแหลมยื่นออกมาจากรูทวารให้เห็นอวัยวะดังกล่าวเป็นที่เก็บน้ำเชื้อและฉีดน้ำเชื้อในเวลาผสมพันธุ์ ซึ่งวางอยู่เหนือรูที่ไก่ไว้สำหรับถ่ายมูล อวัยวะเพศคู่นี้เวลาปกติจะหดตัวเก็บไว้ภายในมองไม่เห็นเวลารีดน้ำเชื้อมีเทคนิคสำคัญคือความเร็วระหว่างที่บีบกระตุ้นโคนหางให้หางไก่กระดกชี้ขึ้นกับการเปลี่ยนมือมาบีบโคนอวัยวะเพศที่กล่าวข้างบน ถ้าทำให้เร็วก็จะทำให้รีดน้ำเชื้อได้มาก ในด้านปฏิบัติจริงแล้วพอกระตุ้นโคนหางด้วยนิ้วมือซ้ายแล้วไก่จะกระดกหางขึ้น แล้วผู้รีดต้องเอามือซ้ายนั้นมาเปิดก้นไก่โดยใช้ฝ่ามือซ้ายลูบจากบริเวณใต้ทวารดันปาดขึ้นด้านบน เพื่อเปิดให้เห็นอวัยวะเพศอีกครั้งหนึ่ง ช่วงที่เอามือลูบเปิดทวารนี้ไก่จะมีความรู้สึกทางเพศ และจะกดหางของมันดันสวนทางกับมือผู้รีดแล้วมันจะผ่อนคลายแรงกดลงขณะที่มือของเราลูบผ่านทวารของมัน จังหวะนี้อวัยวะเพศจะโผล่ออกมามาก ปากทวารจะเปิดกว้างให้เห็นอวัยวะเพศคู่สีชมพูได้ชัดเจน แล้วเราก็ใช้หัวแม่มือและนิ้วชี้รีดน้ำเชื้อออกมาจากด้านโคนของอวัยวะออกมาทางด้านนอกจะเห็นมีน้ำเชื้อสดสีขุ่นขาวไหลออกมาจากนั้นก็ใช้ภาชนะไปรองน้ำเชื้อก่อน มือซ้ายจะบีบรัดโคนอวัยวะเพศคู่นั้นได้เมื่อมือซ้ายจับและบีบอวัยวะคู่นั้นได้แล้วอย่าเพิ่งรีดจนกว่าจะนำภาชนะมารองจึงรีดน้ำเชื้อออกในจังหวะนี้จะไม่มีขี้ไก่ แต่ขั้นตอนก่อนหน้านี้ไก่บางตัวจะมีความกระสันต์ทางเพศพร้อม ๆ กับขี้ออกมาดด้วย

2. เมื่อได้นำเชื้อมาแล้วให้ทำเจือจางโดยใช้น้ำกลั่นที่ละลายเกลือแกงบริสุทธิ์ความเข้มข้นของเกลือเท่ากับ 0.75% จำนวน 2-3 เท่าของน้ำเชื้อ ใช้ปลายไชริ๊งที่ใช้ฉีดน้ำเชื้อคนเข้ากันให้ดี แล้วจึงนำไปฉีดเข้าที่ปากทางเข้าท่อนำไข่ของไก่ตัวเมียตัวละ 0.01-0.02 ซีซี. หรือว่า 1 ซีซี. ฉีดได้ 50-100 ตัว นั่นเอง สำหรับสารละลายเจือจางน้ำเชื้อ ถ้าไม่ผสมเองก็ซื้อน้ำเกลือที่ใช้ในโรงพยาบาลสำหรับคนป่วยที่มีความเข้มข้นของเกลือ 0.9% แทนได้ และราคาไม่แพงหาซื้อได้ง่ายอีกด้วยการฉีดน้ำเชื้อเข้าตัวเมียจะต้องใช้คน 2 คนขึ้นไปถ้าหากไก่มีมาก โดยคนที่หนึ่งเป็นคนฉีด ส่วนที่เหลือเป็นคนเตรียมเปิดก้นไก่ตัวเมียการเปิดก้นไก่ตัวเมียเพื่อให้เห็นปากทางเข้าท่อนำไข่ ให้ปฏิบัติได้โดยตรงภายในกรงไก่ ไม่จำเป็นต้องอุ้มแม่ไก่ออกมาข้างนอกกรงวิธีการก็โดยการเปิดกรงจับแม่ไก่หันก้นออกมาทางด้านหน้าตรงตับแล้วใช้มือซ้ายกดกลางหลังแม่ไก่ พร้อมใช้นิ้วมือกดกกระตุ้นบริเวณหลังที่มือกดอยู่ แม่ไก่จะหมอบลงกางปีกออกและกระดกหางขึ้น พร้อมนี้ใช้มือขวาสอดเข้าไปในกรงด้านข้างจับที่ก้นไก่ใต้ทวารแล้วกดท้องดันไปทางด้านหน้า เลื่อนมือซ้ายลงมาช่วยมือขวาคือใช้มือซ้ายเปิดหางแม่ไก่ให้กระดกขึ้นพอมองเห็นทวารและปากท่อนำไข่ที่แม่ไก่จะดันปากท่อนำไข่ โผล่ออกมาให้เห็นอยู่ด้านซ้ายของทวารหนัก ที่ปากท่อนี้เป็นที่สอดไชริ๊งเข้าไปประมาณ 1-2 นิ้ว ในแนวตรงขนานกับลำตัว แล้วฉีดน้ำเชื้อเข้าไป

---